ผงเกลือแร่
ผงเกลือแร่ / ผงน้ำตาลเกลือแร่ / ผงละลายเกลือแร่ / เกลือแร่ชนิดผงละลายน้ำ / น้ำเกลือแห้ง / สารละลายเกลือแร่โออาร์เอส / โอ.อาร์.เอส. / ผงโออาร์เอส (Oral rehydration salt – ORS) หรือที่คนทั่วไปรู้จักกันในชื่อทางการค้าว่า ผงเกลือแร่องค์การเภสัชกรรม (ORS GPO), ผงเกลือแร่ออรีด้า (Oreda R.O.) เป็นผลิตภัณฑ์ทางการแพทย์ที่นำมาใช้เป็นยารักษาภาวะขาดน้ำและเกลือแร่ในผู้ป่วยท้องเสียหรืออาเจียนมากจากสาเหตุต่าง ๆ ซึ่งกุญแจสำคัญของการใช้ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสก็คือ ผู้ป่วยยังต้องมีสติและสามารถจิบดื่มสารน้ำได้และระบบของการดูดซึมในลำไส้ยังทำงานได้ดี จึงจะสนับสนุนให้โออาร์เอสสามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ยังมีผลิตภัณฑ์อีกกลุ่มที่มักทำให้เกิดความเข้าใจผิดกันมาก คือ เครื่องดื่มเกลือแร่ชนิดผงหรือผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มเกลือแร่ (Sports drink) เช่น สปอนเซอร์ เอ็มสปอร์ต เกเตอเรด ฯลฯ ที่เป็นเครื่องดื่มสำหรับผู้ที่สูญเสียเหงื่อจากการออกกำลังกาย ซึ่งจะเป็นคนละกลุ่มกันกับ ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอส (ORS) ที่กำลังกล่าวถึงในบทความนี้ โดยหากจะกล่าวให้เข้าใจง่าย ๆ ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสก็คือผลิตภัณฑ์ทางการแพทย์ที่มีไว้สำหรับใช้ทดแทนน้ำและเกลือแร่ในผู้ป่วยท้องเสียหรืออาเจียนมาก และใช้ป้องกันภาวะช็อกเนื่องจากร่างกายขาดน้ำ ซึ่งจะมีเกลือแร่ที่จำเป็นต่อร่างกายในสัดส่วนที่เป็นมาตรฐานและดูดซึมได้ดี ส่วนเครื่องดื่มเกลือแร่ก็จัดเป็นอาหารในหมวดเครื่องดื่ม มีสัดส่วนของเกลือแร่และน้ำตาลไม่เท่ากับโออาร์เอส และใช้ชดเชยน้ำและเกลือแร่หลังการออกกำลังกายเท่านั้น
องค์การอนามัยโลกได้กำหนดให้ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสเป็นผลิตภัณฑ์ทางการแพทย์ที่จำเป็นต่อระบบสาธารณสุขขั้นมูลฐานของแต่ละประเทศ ด้วยโออาร์เอสสามารถช่วยลดอัตราการเสียชีวิต โดยเฉพาะในเด็กเล็ก ๆ จากสาเหตุโรคท้องร่วงหรือท้องเสียทั่วโลกได้เป็นจำนวนมาก ส่วนในประเทศไทยได้บรรจุโออาร์เอสลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ ประชาชนทั่วไปจึงควรมีผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสไว้เป็นยาประจำบ้าน เมื่อมีอาการท้องเสียจะได้หยิบมาใช้เพื่อช่วยประทังอาการมิให้เกิดภาวะช็อกก่อนที่จะไปพบแพทย์ที่โรงพยาบาล
ตัวอย่างของผงเกลือแร่
ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอส (ชื่อสามัญ) มีชื่อทางการค้า เช่น ผงน้ำตาลเกลือแร่ โอ.อาร์.เอส. องค์การเภสัชกรรม หรือ ผงเกลือแร่องค์การเภสัชกรรม (ORS GPO), เบบิ-ไลท์ (Babi-Lyte), บู๊ทส์ โออาร์เอส (Boots ORS), มิเนอรา อาร์.โอ. (Minera R.O.), ออรีด้า อาร์.โอ. หรือ ผงเกลือแร่ออรีด้า (Oreda R.O.), โอริส (Oris), ออสรา อาร์.โอ. (Osra R.O.), รีก้า โออาร์เอส (Reka ORS), ซี โออาร์เอส (SEA ORS), วีวา โออาร์เอส (Weewa ORS) ฯลฯ
รูปแบบของผงเกลือแร่
- ชนิดใส่ซองสำเร็จรูป (รูปแบบชนิดผงเพื่อละลายน้ำ) เช่น ผงน้ำตาลเกลือแร่ โอ.อาร์.เอส. องค์การเภสัชกรรม (ORS GPO) ใน 1 ซอง (ขนาด 6.975 กรัม ใช้สำหรับผสมน้ำ 250 มิลลิลิตร) ประกอบไปด้วยกลูโคส (Glucose) 5 กรัม, โซเดียมคลอไรด์ (Sodium chloride) 0.875 กรัม, ไตรโซเดียมซิเทรตไดไฮเดรต (Trisodium citrate dihydrate) 0.725 กรัม และโพแทสเซียมคลอไรด์ (Potassium chloride) 0.375 กรัม
- น้ำเกลือผสมเอง ให้ใช้เกลือป่น ½ ช้อนชา (บางสูตรใช้ 1 ช้อนชา) และน้ำตาล 2 ช้อนโต๊ะ (25-30 กรัม) นำมาผสมในน้ำต้มสุกที่เย็นแล้ว 750 มิลลิลิตร (ขนาด 1 ขวดน้ำปลากลม หรือขวดแม่โขงกลม หรือ 3 แก้วขนาด 250 มิลลิลิตร) หรือหากละลายยาก สามารถใช้น้ำอุ่นพอประมาณได้ แต่ไม่ควรใช้น้ำร้อนจัด เพียงเท่านี้ก็สามารถนำมาใช้ดื่มเพื่อทดแทนน้ำและเกลือแร่ได้แล้ว
สรรพคุณของผงเกลือแร่
- ใช้ดื่มเพื่อทดแทนน้ำและเกลือแร่ในร่างกายที่สูญเสียไปจากอาการท้องเสียเฉียบพลัน* (อุจจาระร่วง ท้องร่วง ท้องเดิน ถ่ายท้อง) หรืออาเจียนมากจากสาเหตุต่าง ๆ หรือใช้ในรายที่เสียเหงื่อมากก็ได้
- ใช้ป้องกันภาวะช็อกเนื่องจากร่างกายขาดน้ำ** เช่น ไข้เลือดออก บาดแผลไฟไหม้น้ำร้อนลวกขนาดใหญ่ที่เป็นสาเหตุทำให้ร่างกายสูญเสียน้ำจากทางบาดแผล
- ใช้แก้อาการกระหายน้ำ
* ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสไม่สามารถทำให้หยุดถ่าย หรือบรรเทาอาการท้องเสีย หรือช่วยให้หายเร็วขึ้นได้ แต่จะช่วยไม่ให้ร่างกายขาดน้ำและเกลือแร่จนอ่อนเพลีย หมดแรงหรือเป็นอันตรายได้ เช่น ภาวะช็อกจากการขาดน้ำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเด็กเล็ก (ในปัจจุบันยังไม่มียาชนิดใดที่ช่วยให้อาการท้องเสียหรือท้องร่วงที่ถ่ายเป็นน้ำหายเร็วขึ้นได้ รวมทั้งยาปฏิชีวนะ ยกเว้นแต่ว่าท้องเสียหรือท้องร่วงนั้นเกิดจากแบคทีเรียซึ่งทำให้ถ่ายเป็นมูกปนเลือดและมีไข้ ไม่ใช่ถ่ายเป็นน้ำ ส่วนในกรณีที่ผู้ป่วยมีอาการท้องเสียเรื้อรัง ให้รักษาอาการขาดน้ำและเกลือแร่ในเบื้องต้น แล้วพาไปพบแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยและรับการรักษาอย่างถูกต้องต่อไป)
** สภาวะเกลือแร่ปกติในร่างกายจะมีโซเดียม (Na) อยู่ระหว่าง 135-145 mEq/L และโพแทสเซียม (K) อยู่ระหว่าง 3.5-4.8 mEq/L ซึ่งการจะทราบปริมาณเกลือแร่ในร่างกายนี้ได้จะต้องทำการวัดระดับโดยการเจาะเลือด แต่อย่างไรก็ตาม เราสามารถสังเกตอาการของตนเองได้ว่าอยู่ในภาวะปกติหรือไม่ โดยถ้าหากร่างกายมีภาวะขาดน้ำหรือเกลือแร่ จะสามารถสังเกตได้จากอาการผิดปกติ เช่น กระหายน้ำ เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย อ่อนแรง กล้ามเนื้อเป็นตะคริว หรือถ้าขาดในปริมาณมาก ๆ ก็อาจเกิดกล้ามเนื้อกระตุก สับสน และชักได้ เป็นต้น
กลไกการออกฤทธิ์ของผงเกลือแร่
ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสจะมีกลไกการออกฤทธิ์โดยการไปชดเชยเกลือโซเดียมและเกลือโพแทสเซียมที่สูญเสียไปกับอาการท้องเสียให้กับร่างกาย และค่อย ๆ สร้างสมดุลของเกลือแร่ในร่างกายให้กลับมาเป็นปกติ อีกทั้งยังมีน้ำตาลกลูโคสที่ช่วยให้พลังงานกับร่างกาย ช่วยให้ผู้ป่วยมีกำลัง และค่อย ๆ ฟื้นสภาพร่างกายให้มีแรง จากกลไกดังกล่าวผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสจึงช่วยป้องกันมิให้ร่างกายของผู้ป่วยเกิดภาวะช็อกอันเนื่องมาจากการขาดน้ำและเกลือแร่
ก่อนใช้ผงเกลือแร่
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงผงเกลือแร่หรือโออาร์เอส สิ่งที่ควรแจ้งให้แพทย์หรือเภสัชกรทราบมีดังนี้
- ประวัติการแพ้ยาทุกชนิด รวมทั้งอาการจากการแพ้ยา เช่น รับประทานยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่น หายใจติดขัด/หายใจลำบาก เป็นต้น
- โรคประจำตัวต่าง ๆ และยาที่แพทย์สั่งจ่ายหรือที่ใช้เอง รวมถึงอาหารเสริม วิตามิน และยาสมุนไพรต่าง ๆ ที่กำลังใช้อยู่หรือกำลังจะใช้ เพราะผงเกลือแร่อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่น ๆ และ/หรืออาหารเสริมอื่น ๆ ที่รับประทานอยู่ก่อนได้
- หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่ามีการตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายชนิดสามารถผ่านทางรกหรือน้ำนมและเข้าสู่ทารกจนอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่อทารกได้
ข้อห้าม/ข้อควรระวังในการใช้ยาผงเกลือแร่
- ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติการแพ้ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอส (Oral rehydration salt)
- ห้ามใช้กับผู้ที่อยู่ในภาวะอาเจียนอย่างรุนแรง ผู้ป่วยที่ร่างกายอยู่ในภาวะขาดน้ำอย่างรุนแรง (Severe de hydration) และผู้ป่วยที่ไตทำงานผิดปกติ
- ห้ามใช้ผงเกลือแร่ที่หมดอายุ
- ควรระมัดระวังในการใช้ผงเกลือแร่หรือโออาร์เอสในผู้ป่วยโรคเกาต์ โรคตับ โรคหัวใจ ผู้ที่มีอาการบวม ในเด็กเล็ก ผู้สูงอายุ หญิงตั้งครรภ์ และหญิงให้นมบุตร
0 ความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น